*علی آبنیکی، تحلیلگر بازار سرمایه

کالاخبر- معاملات آتی در دنیا یکی از انواع مدل های بازار است که با تجربه طولانی مدت و استقبال قابل توجهی که از آن می شود از بازارهای مهم معاملاتی در دنیا محسوب می شود. در این نوع از معاملات برای کالاهای اقتصادی و ابزارهای مالی اعم از سهام و اوراق و هر سندی که ارزش معاملات داشته باشد معامله انجام می شود و محدودیت خاصی وجود ندارد. برای مثال می توان مسکن، بخشی از فلزات و طلا که مورد توجه ترین کالا است در بازارمعاملات آتی گنجاند. گرچه بیش از یک دهه تجربه بازار معاملات آتی در مورد سکه طلا در بورس کالا وجود داشت و امکانات بسیاری برای آن ایجاد شده است.

این معاملات دو سویه بوده و بحث هایی مانند معافیت های معاملاتی، سود بانکی، کارمزدهای پایین، خرید و فروش هایی که در روز به صورت شفاف انجام می شود، در آن مطرح است. در این بازار، بازارگردان می تواند کنترل خوبی بر روی بازار داشته باشد، چراکه داده های بازار شفاف بوده و تغییرات قیمت سفارشات، تابع شرایط کنترل شده و منطقی است. از طرفی نقدینگی که می تواند جذب بازار آتی سکه شود ممکن است نقدینگی های خردی باشد که در جامعه آزاد هستند که اگر در بازارهای آتی سکه جذب نشود به بازارهای دیگر خواهد رفت و به معاملات واقعی ضربه می زند. پس ما مدلی از بازار داشتیم که می توانست مخاطبان و علاقمندان خودش را داشته باشد و با توقف غیر منطقی آن، این امکان را از خودمان و جامعه گرفتیم.

در واقع دلیل توقف این بازار این بود که سیاست گذار، بازار نقدی را اولویت می دانست و در این میان تحلیل منتقدانی که ابزارهای جدید را نمی شناسند و اصولا نسبت به بازارهای مالی اطلاع دقیقی ندارند موثر واقع شد. توجیه منتقدان این بود که معاملات آتی سکه باعث افزایش قابل توجه قیمت سکه طلا شده است در حالی که بررسی ها و تجربیات این موضوع را رد می کرد و امروز نیز با جهش پی در پی بهای سکه در نبود بازار آتی خلاف نظر منتقدان آن زمان اثبات شد. 

یکی از مهم ترین ویژگی های معاملات آتی، شفافیت  بالای آن است به طوریکه دستکاری معاملات در این بازارها تقریبا امکان پذیر نیست چراکه حجم معاملات و خریدار و فروشنده مشخص است. کشف قیمت در معاملات آتی، فرآیند بسیار دقیقی دارد و سرمایه ای که در این بازار شناور است می تواند کمک بزرگی کند تا بخشی از نقدینگی جذب این بازار شود. اما در بازارسنتی پر واضح است که چه اتفاقی در آن می افتد. در بازار سنتی قیمت های هیجانی در ساعت های خاصی از روز در بازار غالب می شود و خریداری که قصد خرید و فروش سکه دارد، ممکن است در یک زمان با چند نوع قیمت متفاوت روبه رو شود. دلال کف بازار و سفته باز قیمتی می دهد که بالاتر از قیمت رسمی روز و صرافی های مجاز فروش سکه است.

با این تفاسیر معاملات آتی سکه بعد از یک دهه تجربه به دلیل اینکه بازار نقدی سکه یا خرید و فروش فیزیکی مورد توجه قرار گرفت با این استدلال که در بورس ممکن است قیمت ها افزایش یابد و ایجاد حباب کند متوقف شد. اما موضوعی که در همه دنیا اثبات شده است اینکه بازارهای آتی دقیقا می توانند همان کارکرد بازار سرمایه از نوع خرید و فروش اوراق سهام را داشته باشند و تفاوت خاصی در کارکرد وجود ندارد اما در کشورهای مختلف سیاستگذار ممکن است بر روی بعضی از کالاها یا اوراقی که در معاملات جا به جا می شوند تمرکز بیشتر یا کمتری داشته باشد و این بستگی به وضعیت دارد. به طور مثال در کشور ما از آنجا که ما تولیدکننده عمده زعفران هستیم طبیعتا بازار آتی برای زعفران می تواند بسیار جذاب باشد و البته راه اندازی شده اما باید گسترش یابد. با ایجاد قراردادهای آتی بر روی دارایی های مختلف، هم کشف قیمت سریع تر و شفاف تر حاصل شده، هم امکان پوشش ریسک های قیمتی برای فعالان بازارها فراهم شده و هم بازیگران یک کالا، بورس کالا و کارگزاری ها نیز منتفع می شوند. در این میان بحث هایی مثل مالیات، جذب و کنترل نقدینگی نیز بسیار تسهیل می شود کما اینکه در بخش محصولات کشاورزی در حال بروز تجربه های موفقی هستیم.

در پایان اینکه محصولات جدیدی می تواند به بازار آتی بورس کالا راه پیدا کنند که از جمله آن ها قیر است. این محصول هم برای بازار داخل و هم صادرات و مشتریان خارجی جذابیت بالایی دارد و اگر معاملات آتی آن شکل گیرد ساختار و انضباط خاصی خواهد یافت و می تواند به تولیدکننده قیر برای برنامه ریزی دقیق تر تولید و فروش کمک کند. البته چالش هایی که در بازار قیر وجود دارد با محصولات کشاورزی متفاوت است که در زمینه راه اندازی معاملات جدید آتی قطعا مورد توجه قرار می گیرد. بر اساس شنیده ها رییس کل بانک مرکزی به تازگی رویکرد مثبتی نسبت به توسعه معاملات قراردادهای آتی در بورس کالا داشته اند که امیدواریم به زودی شاهد بازگشایی مجدد معاملات آتی سکه در کنار راه اندازی این معاملات برای سایر کالاها باشیم.